Drewno Iroko pozyskuje się z drzew z rodziny morwowatych (Moraceae) o nazwie łacińskiej Chlorophora excelsa Benth. Rośliny te występują w lasach tropikalnych Afryki centralnej od wschodniego aż po zachodnie wybrzeże. Drzewa tego gatunku osiągają wysokość do 45 m i średnicę pnia do ok. 2 m.

Drewno Iroko znane jest także pod nazwą handlową Kambala lub Mvule. Rdzenni mieszkańcy krajów, z których pozyskuje się to drewno używają własnych określeń np. w Ghanie – Odum, w Nigerii – Rokko, w Kamerunie – Abang lub Bang, w Zairze – Lusanga a w Angoli – Moreira lub Amoreira. W Polsce najpopularniejsza jest podana w tytule artykułu nazwa Iroko.

Drewno Iroko jest wąskobielaste. Szerokość strefy drewna bielastego o żóło-białym kolorze wynosi około 5-7 cm. Drewno twardzieli charakteryzuje cieszący wzrok, wyrazisty, jasno-żóty kolor. Radosna cytrynowa barwa jest typowa tylko dla świeżo przetartego drewna. Z biegiem czasu, pod wpływem działania powietrza, powierzchnia drewna stopniowo ciemnieje. Procesy utleniania i związane z tym zmiany barwne bardzo przyspiesza działanie światła szczególnie bezpośrednie nasłonecznienie.

Drewno Iroko poddane dłuższemu działaniu wyżej wymienionych czynników, przyjmuje kolor żółtobrązowy do ciemnobrązowego. Na intensywność zmiany barwnej wpływa także skład chemiczny drewna, który częściowo uzależniony jest od siedliska, w którym wyrosły drzewa. Z dokonanych obserwacji wydaje się nam, że drewno Iroko pochodzące z Ghany ciemnieje silniej w porównaniu z drewnem Iroko pozyskanym z Nigerii.

Drewno Iroko podobnie jak mahonie posiada tzw. pasiasty skręt włókien, który można zaobserwować na przekroju promieniowym. (fot.1b). Pasiasty skręt włókien wynika z falistego ułożenia elementów strukturalnych drewna. Kierunek przebiegu włókien jest naprzemian odchylony raz w jedną a raz w drugą stronę od kierunku idealnie wzdłużnego. W wyniku innego kąta odbicia światła na włóknach drzewnych odchylonych w przeciwnych kierunkach, w drewnie obserwujemy regularnie powtarzające się ciemniejsze i jaśniejsze pasy o szerokości 1-2 cm. Pasy te nie są widoczne na pozostałych przekrojach anatomicznych drewna (fot.1a i 1c).

Fot.1. Obrazy makroskopowe drewna Iroko:
a) przekrój poprzeczny, b) przekrój promieniowy, c) przekrój styczny

Rysunek drewna Iroko wzbogacają także duże naczynia (o średnicy ok. 0,2 mm) otoczone miękiszem przynaczyniowym (miękisz paratrachealny) W strefie twardzieli naczynia wypełniają jasne wcistki. Na przekroju poprzecznym naczynia te (fot.1a) widoczne są w postaci licznych, równomiernie rozmieszczonych plamek, a na przekrojach wzdłużnych w postaci cienkich kresek. (fot.1b i c).

Wielowarstwowe promienie łykodrzewne zbudowane są z 4-5 szeregów komórek miękiszowych. Promienie te widać wyraźnie na przekroju promieniowym (fot.1b) w postaci drobnego błyszczu, na przekroju stycznym (fot.1c) występują w postaci drobnej „kaszki”, zaś na przekroju poprzecznym nie są widoczne (fot.1a). W drewnie Iroko z zachodniej Afryki także nie są widoczne granice przyrostów rocznych, natomiast w drewnie pochodzącym z drzew rosnących we wschodniej Afryce przyrosty roczne są wprawdzie słabo zarysowane ale do rozpoznania (wyraźniej odznacza się tam sezonowość pór roku).

Podstawowe właściwości omawianego drewna przedstawione są w tabeli 1, w której dla porównania zamieszono analogiczne właściwości dla podobnego kolorystycznie drewna grochodrzewia oraz dla drewna brzozy, które także stosowane jest na materiały podłogowe.

Tabela 1
Wybrane właściwości drewna Iroko (Chlorophora excelsa Benth) pochodzącego z Ghany, zbadane na Wydziale Technologii Drewna SGGW w Warszawie w porównaniu z drewnem brzozy (Betula pendula) i grochodrzewiu (Robinia pseudoacacia L.) według badań własnych i danych literaturowych (Sallenave 1971, Krzysik 1978, Wagenführ i Scheiber 1985).

Nazwa cechy lub właściwości	Oznaczenie[jednostki]	Średnia wartość dla drewna:
		Iroko	Brzozy	Grochodrzewia
Gęstość drewna w stanie absolutnie suchym (W=0%)	go [kg/m3]	630	610	730
Gęstość drewna w stanie powietrzno-suchym (W=12%)	g12 [kg/m3]	690	650	770
Wilgotność punktu nasycenia włókien	Wpnw [%]	35	33	25
Skurcz w kierunku promieniowym	Krw [%]	3,1	5,3	4,4
Skurcz w kierunku stycznym	Ksw [%]	5,2	7,8	6,9
Skurcz objętościowy	Kvw [%]	9,8	14,2	12,1
Wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien	Rr II [MPa]	85	137	148
Wytrzymałość na ściskanie wzdłuż włókien	Rs II [MPa]	65	43	59
Wytrzymałość na zginanie statyczne	Rgs [MPa]	110	125	120
Udarność	U [kJ/m2]	55	100	114
Moduł sprężystości wzdłuż włókien	EII [GPa]	11,9	16,5	13,6
Wytrzymałość na ścinanie wzdłuż włókien w płaszczyźnie promieniowej	Rc II­ [MPa]	11,5	12,0	16,0
Twardość Janki na przekroju poprzecznym	HJ pop [MPa]	76	49	87

Drewno Iroko charakteryzuje się znaczną stabilnością wymiarową związaną z wyjątkowo niskimi współczynnikami skurczu w kierunku promieniowym (3,1%) i stycznym (5,2%). Krajowe rodzaje drewna wykazują zdecydowanie większy skurcz i tym samym są bardziej narażone na pękanie podczas wysychania. Drewno Iroko posiada niższą wytrzymałość na rozciąganie i ścinanie oraz niższą sprężystość w porównaniu z drewnem brzozy i grochodrzewia. Niższe wartości tych właściwości wynikają z obecności pasiastego skrętu włókien, który jednocześnie uatrakcyjnia rysunek drewna Iroko na przekroju promieniowym. Atutem tego drewna jest również znaczna twardość i wytrzymałość na ściskanie. Są to szczególnie istotne właściwości przy wykorzystaniu drewna na materiały podłogowe.

Innym istotnym zagadnieniem jest zawartość substancji niestrukturalnych w tym chloroforinu, który wywołuje silne podrażnienia górnych dróg oddechowych, oczu i skóry. Szczególnie groźny jest chloroforin zawarty w „zawieszonym” w powietrzu pyle, powstającym podczas obróbki. W tej postaci jest łatwo wchłaniany przy oddychaniu, a także przywiera do odsłoniętych części ciała. Przy obróbce tego drewna należy pamiętać o odpowiedniej wentylacji i ochronie indywidualnej.

Z drugiej strony zawartość szkodliwych substancji nadaje twardzieli szczególnie dużej naturalnej trwałości. Jest ona odporna na atak wielu mikroorganizmów i owadów w tym termitów oraz zwierząt morskich np. świdraków okrętowych.

Zastosowanie drewna Iroko jest wszechstronne. Wykonuje się z niego stolarkę zewnętrzną i wewnętrzną, służy również jako materiał konstrukcyjny do budowli lądowych i wodnych, np. pale mostowe, umocnienia portowe i falochrony. O ile brama wjazdowa, czy ogrodzenie z Iroko wydają się dla większości użytkowników drewna czymś naturalnym, to wykonana z tego drewna umywalka i inne podobne w funkcji wyposażenie łazienek graniczy z trudno wyobrażalną ekstrawagancją.

Ozdobne, skrawane promieniowo forniry Iroko z pasiastym skrętem włókien wykorzystywane są do okleinowania mebli. Z drewna tego wykonuje się także schody i podłogi. Iroko jako drewno tańsze zwykle stanowi zamiennik dla droższego drewna teakowego, stąd czasem nazywane jest afrykańskim teakiem (tikiem). Właściwości Iroko upodabniające je do teaku predysponują je do pracy w kontakcie z wodą, z tego względu przyciągnęło uwagę szkutników.

Fot.2. Kolejne etapy montażu pokładu z drewna Iroko na trójmasztowym żaglowcu „М Н Р” :
a) rozłożenie wcześniej przygotowanych elementów drewnianych
b) mocowanie desek do metalowego podłoża
c) zabezpieczenie styku (szczelin dylatacyjnych) taśmą uszczelniającą
d) uszczelnienie sikaflexem
e) gotowy do użytkowania pokład po końcowym, szlifowaniu

Załączone zdjęcia (fot.2a-e) przedstawiają kolejne etapy montażu nowej podłogi na metalowym pokładzie trójmasztowego żaglowca „М Н Р” (fot.3). Odpowiednio przycięte deski są dopasowywane i układane na metalowym pokładzie z zachowaniem szczelin dylatacyjnych (fot.2a). Mocuje się je na specjalnych kotwach (kwasoodporne szpilki) za pomocą nakrętek maskowanych drewnianymi flekami (fot.2b). Szczeliny dylatacyjne są zasłaniane elastyczną taśmą (fot.2c), a następnie pokrywane sikaflexem, stanowiącym masą uszczelniająco-spoinową (fot.2d.). Po zastygnięciu masy uszczelniającej i wyszlifowaniu, nowa drewniana powierzchnia pokładu jest gotowa do użytkowania (fot.2e). Jest to doskonały przykład połączenia nowoczesnej technologii montażu z wykorzystaniem naturalnego i ekologicznego materiału jakim jest drewno.

Skoro drewno Iroko sprawdza się w tak trudnych warunkach pracy to z pewnością spełni swoje funkcje jako podłoga w naszej łazience czy korytarzu. Bez obaw możemy je wykorzystać do tego celu. Przez wiele lat użytkowania takiej podłogi możemy cieszyć się jej trwałością i nie gasnącym urokiem.

Literatura

1. Krzysik F. 1978: Nauka o drewnie. PWN. Warszawa.
2. Sallenave P., 1971: Properiétés physiques et mécaniques des bois tropicaux de l’union francaise. Deuxiéme supplément. Nogent-Sur-Marne (seine)- France.
3. Wagenführ R., Scheiber Chr., 1985: Holzatlas. Mit 890 zum Teil mehrfarbigen Bildern. VEB Fachbuchverlag Leipzig.
   Przy przygotowywaniu niniejszego artykułu uwzględniono informacje zawarte na następujących stronach internetowych:
   https://www.iswonline.com/wwp/wom/iroko.shtml
   https://www.dlh.pl
   https://www.exotichardwoods-africa.com/iroko.htm
   https://www2.fpl.fs.fed.us
   https://www.bodd.ct.uc.uk